- a Ghjurnata
- Petru Mari
- G-C. Rogliano
- G-P. Orsoni
- Rinatu Coti

- retour à l'accueil
Ghjurnata di a lingua corsa 2000

Lingua corsa è Framassuneria



u 5 aostu 2000 in Cervioni
Rinatu COTI : " L'opara in cazzola "

À l'ùltima di ghjinnaghju, l'ADECEC incaricò à Petru Mari ch'eddu mi chirissi s'e accittavu di participà à a tradiziunali ghjurnata di a lingua corsa d'avostu, chì u sughjettu n'hè stavolta : " Framassunaria è lingua corsa ". Esitò parpena, eppo risposi di sì. Da dopu, raghjunendu à u telèfunu cù Ghjacumu Paoli, aghju pricisatu ch'e ùn pudiu micca parlà à nomu di a framassunaria in ginerali nè di u Gran Urienti di Francia in particulari, puri sènduni membru attivu. Bensì mi sò prupostu d'evucà, à tìtulu parsunali, l'impegnu di a dimarchja massònica in i me scritti, è, in più larga misura, in a me riflessioni.
Aghju principiatu à scriva in corsu in 1959. T'aviu quìndici anni. Fù ammissu in 1974 in a loghja " La Clémente Amitié " di u Gran Urienti di Francia. T'aviu vintinovi anni. Sò statu elettu à parechji funzioni in a loghja è fora di a loghja. Fù Veneràbuli Maestru di a me loghja, prisidenti - duranti dòdici anni - di u centru di studii filosòfichi è murali di u circondu parighjinu, prisidenti di u cungressu di i centuttanta loghji parighjini di u Gran Urienti di Francia, cunsiglieri di l'òrdini. È socu, fintantu à campà, Veneràbuli Maestru d'onori di a me loghja.
Or dunqua, mi pongu a dumanda di sapè qualessu sarà u rapportu trà massunaria è lingua corsa. O, par rispittà l'antiriurità parsunali : lingua corsa è massunaria. Sò Corsu chì a me ghjenti m'addivò cusì. L'affari di a massunaria vensi da dopu. Quand'e aghju aderitu à a massunaria, aviu à ghjà l'idei - chì prasìstini oghji - nantu à a Corsica è i perspettivi di u so futuru. Aviu furmatu dinò u me pareri nantu à ciò ch'edda hè una cultura umana, è propiu nantu à l'umanità di l'omu. Chì, a me ricerca di u fondu corsu, di a lingua insignàtumi da i maiò, andava di purtenti cù una brama di ghjustizia suciali, di rapporti umani felici è d'amicizia vera. Una lingua hè più chè una gramàtica è un lèssicu. L'accirtava Gramsci : hè propiu una visioni di u mondu. Eppo, inultrendu in i particulari, mi sò accortu chì a civilizazioni corsa ùn spiccava micca u campu di a rialità da quiddu di a simbòlica. D'infatti, ci hè un campu ùnicu chì hè quiddu di a rialità abbadata attraversu à l'adopru di a lingua simbòlica. Si vedi in a risuluzioni di tanti vindetti dundi u sangui carnali virsatu l'impatta u sangui suciali datu. Par un dettu, chì avia tombu, u maritàvani cù l'imparintatu strettu di a vìttima.
Faci chì l'adesioni à a massunaria fù un modu di prusegua in a me propia vicata. Tuttu passava medienti i me canali interni di percezzioni chì riprisèntani l'essenza stessa di u me essa mintali è spirituali. Aderì à principii accurdati cù u me propiu pinsamentu era, à contu meiu, una cosa annaturalata. Si tratta di l'accunsentu à i principii fundamintali, è manc'appena opinioni d'opportunità chì poni essa d'altrondi una manera di riducia i principii fundamintali. È citaraghju l'esempiu di a pusizioni presa da l'assemblea ginerali di u Gran Urienti di Francia di sittembri 1999 chì si dichjarò opposta à a ratificazioni di a Carta auropea di i lingui righjunali è minurizati.
À u veru fondu, st'affari mancu mi turbò. Cunsidareghju in quant'è à mè chì ùn spettava à a massunaria à prununciassi riguardu à stu prublema, màssimu par difenda una pusizioni giacubbina. È chì, più prufundamenti era una viulazioni di u principiu di a libartà assuluta di cuscenza. Eppo senza cuntà chì l'ubedienza massònica hè fundata nantu à a struttura di una federazioni di loghji chì pratichèghjani riti sfarenti o cumulèghjani riti sfarenti, i riti sendu pari. Ùn socu micca massonu par lasciammi impona a lingua ch'e aghju da parlà, a lingua ch'e aghju da difenda o nò. Sò nimicu di i dogma di qualunqua sterpa. È a nuzioni di dogma hè cuntraria à a me cuncezzioni di a massunaria di lìbaru pinsamentu. Ùn pensu micca à pinsamentu in prestu.
Prima di riceva a làscita massònica, aghju ricivutu a làscita di a tradizioni corsa chì ditarmineghja u me còdici murali ed èticu. È i me maiò, in u sensu largu di u tèrminu, m'insignonu valori chì, accòltuli, fòrmani un umanìsimu chì induci à a dignità di l'omu. A Storia, a sapemu purtroppu, ùn hà sensu. Chì, saria assai avè un sensu cà quiddu chì cunsistaria à custatà chì sendu miticamenti partuti da u paradisu tarrestru, l'omu, mossu da ùn si sà chì vuluntà peccaminosa, sbuccaria inevitabilmenti à a schiavitù è à i campi di a morti, propiu u locu dundi ancu u nascitoghju hè sintinziatu. Inveci, u sensu, eddu, t'hà una storia. Hè quidda tissuta da l'òmini, pianamenti, cù tinacità, cù i so lotti, cù i so guai, i so fiaschi, i so aligrii, i so vittorii, da aduprassi à l'edificazioni di l'umanu gènaru. Sensu inghjinnaratu da a sulidarità, ùnica garanti di a leia suciali chì pirmetti u sviluppu armuniosu di i sucietà umani.
Sulidarità chì ùn esisti micca quandu chì uni pochi gòdini più chè u soprapiù è chì a multitùdina hè spruvista di u vitu. Sulidarità chì ùn esisti micca quandu certi, da veru divinizati, esìgini da l'altri ch'eddi puntiddèssini u celi. Sulidarità chì ùn esisti micca quandu i maestri si pratèndini ditinidori di una luci chì scindaria da l'altu è ch'eddi dispinsarìani à discìpuli sottumissi è capibassi.
A sulidarità hè a ghjustizia. È a ghjustizia ùn si cunfacci cù l'inghjustizia. U pueta, criatori disintarissatu a sà bè. Eddu, chì da i tempi immemuràbili, t'hà u cori chì li trema è chì s'innarbureghja di pettu à a mìnima inghjustizia. È i fiora passati li ghjòvani da evucà i fiora ancu à sbuccià :

O ghjorni di a me vita
Seti fughjiti è vi bramu
Cù tutta a forza di u me stintu
Cù a putenza di i me sensi

Vi bramu chì cercu la strada
Sottu à la volta di lu celi
Da pudè viaghjà à cori in paci
È gudendu l'aligria maiò

Vi cercu da vistigà l'antichi siti
Sdrutti in a mimoria umana
Quandu a parsona era viva
È cantava cù un versu dolci.

Isiè, dici u pueta, avà, quì, è ogni locu da tutti.
In unu scrittu (1) nantu à Théophile Gautier, Baudelaire avia fattu preceda u so testu da una lettara-prifaziu di Victor Hugo chì dicìa : "L'Art n'est pas perfectible, je l'ai dit, je crois, un des premiers ; donc je le sais ; personne ne dépassera Eschyle, personne ne dépassera Phidias ; mais on peut les égaler, et pour les égaler il faut déplacer l'horizon de l'Art, monter plus haut, aller plus loin, marcher. Le poète ne peut aller seul, il faut que l'homme aussi se déplace. Les pas de l'Humanité sont donc les pas mêmes de l'Art. Donc gloire au Progrès."
S'edda veni mali à prugredì, oghji, in l'arti di stirpassi, ferma a strada à fà in l'arti di capìsciasi. Hè l'arti chì ci spetta, in a vicata di i nostri antichi.
Da ziteddu, stavu à senta à missiavu, u babbu di mamma, natu in 1864. Mi cuntava passati ch'e circavu di tena menti puri ùn capiscendu tuttu. Missiavu ùn sapìa leghja nè scriva ma t'avia u so arbìtriu. Era amicu cù Lavighju Costa (2), natu in 1863, è chì era nutaru in Cugnoculu. Costa morsi in 1943, l'annu prima ch'e nascissi. Missiavu mi parlava dunqua di l'idei di st'amicu di soiu, chì era statu un omu unestu è manilargu. À Costa u chjamàvani : u nutaru rossu. Rossu, caghjoni l'idei di soiu.
Era chì, in ghjuventù, era statu mezu cà anarchista. Ed era diventatu sigritariu di a federazioni sucialista di Corsica. Èrami in 1905, quandu Maurice Fournié, anarchista, ghjunghji in Aiacciu, indiatu à creà una culunia lìbara di ghjenti bramosa di metta tuttu à cumunu. L'indizialèghjani à Lavighju Costa, omu di cori, bravu, intilighjenti, idealistu, chì li scrivi : "Je serais heureux de contribuer à l'organisation d'un milieu communiste en Corse. Mes sympathies vous sont acquises et je vous aiderai de mon mieux pour vaincre les difficultés que vous rencontrerez nécessairement au début.". Costa, aiutatu da u frateddu, feci quant'eddu poti da sicundà u sviluppu di a culunia anarchista. Ma l'impresa faltò. È dui anni dopu, dicìa Costa : "J'ai souvent rêvé d'une colonie de libertaires où le communisme que nous préconisons serait mis en pratique.". U solu à firmassi in Corsica, fù Isidore Escalaïs, è, insemu à Lavighju Costa, in 1921, fàcini a federazioni corsa di u partitu cumunistu. Costa, fintantu à campà, cunsirvò l'ideali di a so vita.
Ùn fù cà da beddu dopu, primurèndumi di ciò chì missiavu m'insignava strada facendu, ch'e ripinsò à tutti st'idei. Fù cusì à scopra chì, nudda d'essa cumunistu à l'ànima, Lavighju Costa, u nutaru rossu, era framassonu di u Gran Urienti di Francia, è ch'eddu era attaccatu à i principii di a custituzioni di l'òrdini, màsimu à a nuzioni maestra di libartà assuluta di cuscenza, stabilita è dicisa da l'assemblea ginerali di 1877.
Benvulsutu, umaniu, rispittosu, Lavighju Costa era appassiunatu di a Corsica, di a so Storia è di i so tradizioni. In i so archivii parsunali, chì mirètani d'essa cunnisciuti, ci sò manuscritti ghjuvativi da u studiu di u so paesi è di u so rughjonu. Sendu merri di Cugnoculu Muntichji, Lavighju Costa feci vutà à u cunsigliu municipali una somma di centu franchi da u munimentu di Ponte Novu (3). A scrivi à Petru Rocca : "Le conseil municipal a, dans sa séance du 3 juin 1923, voté la somme de cent francs pour commémorer les Corses morts à Pontenovu."
Avendu patrimonia è a so nutarizia, Lavighju Costa a s'era pussuta scialà senza circà tanti pracipizia. Inveci si primurava di a ghjenti à bisognu. Era attenti ad aiutà in quant'eddu pudia. Feci ancu acquistà, da a ghjesgia di Cugnoculu, un armonium chì sirvìa da i cirimonii di i pòvari. Fù cusì chì parechji volti mi successi cù tamanta emuzioni di fanni senta u sonu tucchendu i tasti di l'armonium di i pòvari, pinsendu à st'omu ch'e cunnisciu attraversu à i parlamenti di u tintu di missiavu.
In unu studiu (4) nantu ad Edgar Poe, Baudelaire scrivia : "Ainsi la fameuse irritabilité poétique n'a pas de rapport avec le tempérament, compris dans le sens vulgaire, mais avec une clairvoyance plus qu'ordinaire relative au faux et à l'injuste. Cette clairvoyance n'est pas autre chose qu'un corollaire de la vive perception du vrai, de la justice, de la proportion, en un mot du beau."
Finarchìa di u cori, di a raghjoni, di u spìritu, da rescia, attraversu à l'azzioni individuali intricciata à l'azzioni cullettiva, à a fundazioni di i valori chì a ghjenti abbisogna da campà insemu. Què supponi una nicissaria rigulazioni di a viulenza, micca da u prò di uni pochi, bensì da u bè cumunu.
U frateddu Pasquale Paoli righjirò a Ripublica di Corsica, da 1755 à 1769, è ni ricurdava i principii fundatori ispirati da a filusufia di i Lumi :
"A me autorità, quidda di u Cunsigliu di Statu, di u Parlamentu, infini di tutti i funziunarii da u prima sinu à l'ùltimu, ùn hè cà una delegazioni di suveranità chì ùn hè chè un mandatu tempuràneu chì ni divimu un contu strettu à i nostri cummittanti…
Par no u pòpulu hè a nazioni tutta quanta è ci voli chì ognunu avissi una misura di dritti pulìtichi.
L'ugualità parfetta hè u fini versu u quali devi tenda ogni Statu dimucràticu ; hè edda à fà a filicità di i pòpuli. In oltra, a tirannia ùn pò tuccà una Ripubblica cuncipita cusì, postu chì tutti i citadini sò ugualmenti primurosi di a libartà… In una Ripublica, a primura hè cumuna, a fraternità n'hè l'ànima è a virtù ni diventa u sustegnu è a carattarìstica.
I scalini ghjuvativi à i tirani da cuddà nantu à u tronu ùn sò altru nudda chè l'inugualità di i furtuni."
Si tròvani in issu ramentu, i trè paroli di l'acclamazioni di u Gran Urienti di Francia : libartà, ugualità, fraternità. Or si sà chì in 1789, i dui nuzioni di libartà è d'ugualità funu senz'altru appiccicati. Par via chì l'affari andava cù i so pedi. A nuzioni di fraternità, inveci, ùn fù attaccata cà da dopu, in tempu di a Siconda Ripublica, in 1849. Parchì ? Macaru simpliciamenti par via chì ùn andava naturali. È quandu, òndici anni fà, à l'Urienti di Parighji, una loghja s'hè sceltu u tìtulu distintivu di Pasquale Paoli, i fundatori ani scrittu innanzi à u nomu a parola fraternità spiighendu chì ci vulia à mèttala, chì ùn andava da sè. À l'evidenza, mancu avà và da sè.
A libartà postuleghja una sucetà dundi nimu sottumetti cù a viulenza è dundi nimu hè sottumissu da a viulenza.
L'ugualità imponi chì ogni èssaru umanu, avendu dritti è duveri pari, sia trattatu cù a listessa misura.
È a fraternità, chì ni scendi, òpara di u cori è di a raghjoni, custituisci a leia suciali indispinsèvuli.
Sti trè cumpunenti, fruttu di u stantu è di u sangui, sò a sustanza di a Ripublica. Ni sò a tradizioni. Ni sò l'avvena.
Bernard-Marie Koltès, dramaturga primaturamenti sparitu, scrivia "Dans la solitude des champs de coton"(5) in 1986 : "Dui òmini chì s'infàttani ùn ani altra scelta cà di pittughjassi, cù a viulenza di u numicu o a dulcezza di a fraternità."
Più prima, Miguel de Unamuno, filòsofu spagnolu, rettori di l'università di Salamanca, distituitu in 1914 par via di i so opinioni ripublicani è dipurtatu in 1924, eppo rifughjatu in Francia nanzi di ricuvarà a so funzioni in 1930, hè mortu l'ùltimu ghjornu di l'annu 1936, senza avè accittatu di briunà cù u ginerali franchista chì s'era impatrunitu di Salamanca : "Viva la muerte.". Innò, Unamuno avia sempri difesu a vita à i rìsichi di a so vita, eddu, u filòsofu, u saviu, u pueta, u dolci. Ricusendu a viulenza di u numicu chì avia cruciatu a so strada, avia sceltu a dulcezza di a fraternità.
In u so libru "En torno al casticismo"(6), si diciarìa in corsu : intornu à u spùticu, scrivia : "Di listessu modu chì a tradizioni hè a sustanza di a storia, l'eternità hè quidda di u tempu, a storia hè a forma di a tradizioni, com'è u tempu quidda di l'eternità. È circà a tradizioni in u passatu mortu, hè circà l'eternità in u passatu, in a morti, circà l'eternità di a morti."
Or ribomba ancu oghji u trimenti "Viva la muerte", chì ùn hè altru cà a brama bàrbara di viulà, d'abbuttà, d'uccida, di distrughja. Eppo una buccata nova hè cumparita : "pulisìa ètnica". Sti tèrmini, intraduti in u vucabulariu di a pianeta da intellettuali serbi, in 1986, sò divintati, purtroppu, d' usu sfacciatu in fini di u sèculu scadutu è in principiu di quistu. Vinti miliona di parsoni tramutati in 1989, quaranta miliona oghji dopu à a caduta di u bloccu cumunistu : quali pò sempri pratenda chì i "guerri ètnici" sò un arcaìsimu africanu ?
A me primura, da Corsu è da massonu, hè l'omu, in u sensu più umanu di u tèrminu. Chì, à u veru fondu, pruvà à diventà massonu, hè, ad ogni stonda di u pinsamentu è di l'azzioni, pugnà d'essa omu. Essa Corsu ed essa massonu, ùn hè, sigondu mè, tena un pedi in dui scarpi. Hè truvassi in a listessa vicata di tutti quanti, nanzi à mè, à tempu à mè, è forsa, dopu à mè, s'adòprani à l'umanizazioni di u mondu. Si tratta, di sicuru, di u mondu singulari, quiddu chì hè più vicinu da mè, è di u mondu universali chì cunteni l'umanu gènaru.
U me militantìsimu hè propiu un militantìsimu à doppiu stolu : a Corsica è a massunaria. Com'è nantu à u pavimentu fattu di chjappeddi bianchi chì altèrnani cù i neri. Par mè u biancu ùn hè micca u bè è u neru u mali. Saria una visioni uccidintali razzista è cuntraria à u me pinsamentu. U biancu riprisenta simbulicamenti ciò chì hè palesu, spostu, ochji à soli splindenti ; u neru riprisenta ciò chì hè taciutu, ascosu, in u sicretu mutu di a luna. Sò partificianti di a tradizioni corsa, fènduni a crìtica suciali, di fatti à spiccà u mali è u bè ; ni sò partificianti, sendu in un viaghju, veni à dì a strada è ciò chì ghjova da camminà. Hè ancu l'andatura di u scrittori : a crìtica suciali è u viaghju. Da i dui prucedi, naturalmenti, ma cù i sforzi di a vuluntà, a fraternità. Quand'e parlu di viaghju, ùn cunsegui micca di lògica ubligata ch'eddu ci vulissi à mutà passu da un locu à un antru. Si tratta di u viaghju simbòlicu, drentu à sè : da sè à sè, è fora di sè, da sè à l'altri, chì riprisenta, d'infatti, l'ùnicu modu di fassi, di rializassi, via, d'essa.
S'usa à dì : andendu videndu. Era l'andatura di Paoli, era ancu quidda di Nabulionu. Era quidda di i nostri maiò chì diciani : s'acconcia a soma par istrada. Hè meia. Facciu è vecu. Par via chì ùn aspettu micca chì tutti l'attrazzi fussini pronti, chì a virsura fussi pricisata in emma ed emma, nè chì tuttu mi fussi insignatu da dammi di mani. È da viaghjà in u tracciatu chì ferma impressu daretu à mè com'è quiddu di i vistighi antichi cù a rispunsablità chì mi tocca à tìtulu parsunali è cullettivu di fà l'appicciu di modu chì u tracciatu novu cuntinivessi sempri u tracciatu anticu. Par appuntu hè a dimarchja massònica di u travagliu nantu à sè è cù l'altri. Sapemu purtroppu chì pochi decennii fà a nostra tradizioni ancu un pocu è sprufonda in l'abissu di u nienti. Ancu di grazia ci hè statu un sullevu di cuscenza di i Corsi chì ani capitu u dannu individuali è u prìculu cumunu.
Ciò ch'e aghju chjamatu u riacquistu in 1974 ùn hè altru cà issa dimarchja di ricuvarà pienamenti a tradizioni umana di u nostru pòpulu. Vai à chì ùn hà nienti à trasmetta. Ùn si tratta micca di una làscita di roba cuncreta asturmintata da u nutaru ; bensì di a trasmissioni di ciò chì faci chì ùn si pò riducia un pòpulu à una banda di pècuri. Trasmetta hè a parola fundamintali, u verbu fattiu di l'òpara massònica. Ed hè par mè u sensu fondu, sacru, vivu, di l'òpara di lingua corsa chì mi dà à u filu di l'anni tamanta aligria. A trasmissioni arriguarda u di bonu di i valori umani valutati da u stantu di i levi chì camponu nanzi à no. À listessu tempu ch'e sò insignatu, imparu, è insegnu è imparu, è cusì via, di leva in purleva. Ricevu è docu, è dendu ricevu. Di modu chì u viaghju di a cultura fussi sempri in traccia da mantènala viva.
Una di i nuzioni maiò di a massunaria hè quidda chì tratta di l'iniziazioni. Mi pongu sta dumanda : comu si sarà fatta a me iniziazioni à a scrittura corsa ? À rombu di circà, di pinsà è ripinsà, mi vènini calchì elementi. T'aviu quatordici anni, quandu Mgri Rodié mi deti, in 1959, un esemplariu di U Muntese. Scuprendu tandu chì a lingua, imparata in casa da chjucu, si scrivia, si lighjia, mi sò cummossu, è mi sò datu à scriva. Aviu à ghjà u sguardu crìticu, magaru radicali, cuscenti ch'e eru di a sfarenza di i classi suciali, di l'inghjustizia, di a rivolta. Aviu dòdici anni, à l'isciuta, in 1956, di u filmu d'Alain Resnais è di Jean Cayrol : "Nuit et Brouillard". Vidèndulu, mi sò falati i sensi, com'è sì un tarratremu m'avissi intrunatu a parsona. Aghju cercu di truvà a rilazioni chì c'era trà l'imàghjini visti è a morti di a mamma di mamma, in 1943, quandu i bumbardieri di l'Afrika Korps lampàvani sustanzi chìmichi chì intaccavani è picciavani. Era d'avostu, u focu fù un assembru, minnanna morsi chì a casa era scantata, è nimu c'era in u vicinali da succòrrala. Ùn ferma d'edda cà un ritrattu fattu calchì sittimani nanzi ch'edda murissi. A ricerca di i vistighi di minnanna hè u muvimentu di a me scrittura. Hè è sarà. Hè a brama di l'altra ch'e ùn aghju mai vistu, chì a morti mi tolsi prima ch'e ci fussi. U me pinseri era di cunnoscia u so pinsamentu. Or comu fà, postu chì ùn aviu mai intesu a so voci ? Ùn si trattava di pona dumandi in casa. In forza parti, funu l'altri parsoni à dimmi quali edda era minnanna, com'edda era, ciò ch'edda facìa, è masimu ciò ch'edda dicìa. Ed hè, à pocu à pocu, medienti a lingua, i buccati imparati, ch'e feci, senza sapella, una mutatura di a lingua di a realità in a lingua simbòlica. Di fatti, era u sensu di i paroli ch'e circavu. Da dund'edda era, par via di ciò ch'edda era stata, m'insignava u me duveru. L'arti di a Parola.
Ed hè propiu quì ch'eddu si trova u crucivia cù a massunaria, chì hè òpara di a Parola. U gustu di a riflessioni. L'azzioni sendu risirvata à u duminiu parsunali. À bona via, ùn sapiu tanti cosi di st'istuzioni. Ma u me patrinu, chì era Corsu, mi ni parlò, in corsu, tanti è tanti volti. Cusì chì, à a purfini, par cacciàmmilu da via, accittò di fà a me dumanda. Di prima intrata, ùn mi sò intarissatu tantu à u simbulìsimu massònicu. Eppo, à pocu à pocu, a mi sò pruvata, da par mè, à circà ciò chì sta tradizioni purghjìa. Cù l'òbligu di trafrancà l'apparenza di a rialità, di modu à scioglia u misteru di a rialità. Sapìu à ghjà chì da u sìmbulu emanava l'idea chì furmava l'imaghjìna. Hè a dimarchja di u pueta, di a tradizioni culturali corsa. Faci chì, à u veru fondu, a dimarchja massònica ùn m'insignò guasi nienti riguardu à l'anàlisi simbòlica.
Ma, à manu à manu, mi sò primuratu, avendu vissutu u prima gradu di principianti, u sicondu di cumpagnonu è u terzu di maestru, di truvà i rapporti chì esistiani trà certi nuzioni di a massunaria cù a tradizioni corsa. Si tratta in i dui campi, di sucetà di tradizioni urali. U Gran Urienti di Francia ùn hè una sucetà sicreta, bensì una sucetà discreta. I sò statuti sò dipusitati, da 1913 in poi, in prifittura di pulizza. Ogni annu, i noma di i parsoni chì fòrmani u scagnu di l'associu sò cumunicati. È u sicretu chì esisti hè quiddu propiu di l'iniziazioni, cullucatu in cori è menti, senza chì nimu, mai, u pudissi viulà in qualunqua manera. È mi n'invengu chì da ziteddu c'erani i cosi chì m'èrani insignati in casa comu sendu fatti sicreti da ùn essa cunfidati assulutamenti à nisunu. Eru dunqua avvezzu à sapè sceglia trà ciò chì si pudia dì è ciò chì ùn si pudia dì nè scriva.
Ma cù l'uralità si poni u prublema di u smintecu, è dunqua di l'eliminazioni di a cunniscenza o almenu di una parti di a cunniscenza. In a civilizazioni uccidintali ci hè una pindenza à ùn pinsà cà partendu da u pinsèvuli spianatu è trasmissu in i scritti chì poni essa utilizati com'è ducumenti provi. In st'attitùdina sempri duminanti ci hè un doppiu postulatu d'essenza ideològica :

1. Solu u pinsèvuli articulatu in i scritti hè degnu d'intaressu par via ch'eddu offri punti d'appoghju à u pinsèvuli d'ogni generazioni in una longa tradizioni di pinsamentu ; stu pinsèvuli ripraduci nicissariamenti l'assiulugii cugnitivi, i postulati epistemològichi, i temàtichi, i custruzzioni duttrinali cunsacrati in ogni tradizioni di pinsamentu com'è referenzi ubligati da scrìvasi in un sistema di valutazioni di a cunniscenza vera. Faci chì u pinsèvuli di i tradizioni urali hè eliminatu da i grandi corpus di u pinsèvuli sculasticamenti trasmessu è ripradutu.
2. Cù st' attitùdina cugnitiva ed epistemològica, a dialettica di u pinsèvuli è di l'impinsèvuli, di u pinsatu è di l'impinsatu, hè nicata com'è datu indispinsèvuli di qualunqua eserciziu linearu di u pinsamentu, micca tantu ciò chì hè impussìbuli di pinsà à un' èpica data par via di i lìmiti di a raghjoni, ma ciò chì ùn ci hè micca locu di pinsà par ch'eddu ùn hè micca spostu in òpari riprisintativi è ùn pò fà l'ogettu nè di un' anàlisi, nè di una trasmissioni. Cusì chì, ferma st'immensu duminiu di l'impinsatu, perpetuatu da ciò chì si chjama a " raghjoni gràfica ".

Mi sò intarrugatu di sapè, par appuntu, comu hè chì in u datu rivelatu da i trè riligioni nantu à a vucazioni spirituali è l'alta dignità murali di a parsona umana ùn sò bastati da stenda stu pinsèvuli finu à cuncepì l'abulizioni di a schiavitù. Altrettantu cù u passaghju di i virtù è di i cundotti murali à l'elaburazioni di un drittu pusitivu chì intigressi un principiu di riflessioni nantu à ciò chì divintarà da dopu, in Auropa, a quistioni di i dritti di l'omu. Nantu à sti particulari, bisogna ritena l'incunsiquenzi micca spiigatoghji di a raghjoni in ogni tempu è in ogni cultura : i dritti di l'omu pruchjamati in 1789 in Francia ùn funu stesi à a donna cà in 1945 pà u drittu di votu è in l'anni 1960 par altri dritti elementari. Ciò chì poni u prublema ancu à scioglia di i fruntieri approssimativi trà u pinsèvuli, l'impinsèvuli è l'impinsatu.
Essa maestru di a so sorti, pudenni dispona di motu propiu, hè a strada emancipatrici chì abbisogna ad ogni cumunità umana arrimbata à a so Storia, a so tradizioni culturali. Un' attitudina cumpagna vali ancu da ogni parsona. U maestru hè quiddu chì sà a so arti, chì a pò insignà ad altri. Hè unu chì li si pò fà cunfidenza da tali o tali faccenda ditarminata, chì t'hà a primura di a faccenda fatta in cundizioni. Eppo chì t'hà, à listessu tempu, a primura di trasmetta a manera di fà è di fà bè da campà.
"Mors è vita duello" ramenta a Sacra Scrittura. A sà u maestru. Dicìa Pier Paolo Pasolini : "La morte non è nel non poter comunicare, ma nel non poter più essere compresi" (A morti ùn hè in l'incapacità à cuminicà, bensì in l'impussibulità di ùn pudè più essa capiti). Piattà a malatia, tacia l'inghjustizia, nasconda a morti, hè una strada pèssima chì cunduci, à pocu à pocu, a sucetà à a morti. Si vidia cinquanta anni fà cù a tisia, si vedi oghji cù u sida. Prima di a morti fìsica, si prununcia a morti suciali. Chì prugressu in u benistà ci pudarà essa senza un' attitudina murali degna è rispittosa ? A prima di i cosi à imparà hè imparà à essa. È quissa nimu a pò insignà à nimu. Essa, à u veru fondu, hè essa maestru di sè, in un' imparera propia. Sò insignatu da a tradizioni è da i vistighi abbadati, da a vuluntà è l'amori, ma imparu da par mè. Vecu à l'altri com'eddi s'adutilitèghjani di l'arnesi da scalpillinà a so òpara. Ma ùn a possu sapè cà eiu com'e m'aghju da ghjuvà di l'arnesi è ciò ch'e aghju da fà. Nimu nasci imparatu. Ma vi sò affari umani chì ùn s'impàrani cà insignèndusili da par sè. Hè u casu di u scriva. Ùn aghju avutu nisciun maestru chì m'avissi inditatu a strada. Strada sversa, suminata di tràppuli, dundi u pedi trabadda più volti di ciò chì si pensa.
Una di i rarìssimi allusioni massònica in i me scritti, si trova in "U sonniu di Raffaedda"(7) quandu u preti - ispiratu da Circinellu - dici : "Steti à senta l'aceddi chì cantani… sò accolti tutti quanti in a selva scura… a furesta di tanti piottuli innarburati in tondu… sò turchini com'è u culori di tutti l'ochji del mondu in celi… sò turchini com'è u veli dundi stà a luna mimoria è dundi stà u soli ghjustizia… sò turchini com'è a tinnarezza nucenti di u prima ghjornu umanu… è l'aceddi cantani… sò accolti tutti quanti in a selva scura… a strada tracciata da sta corda immensa… hè rossa com'è u culori di u sangui di a vittima… hè rossa com'è a prima aurora di l'universu… hè rossa com'è u frisgettu missu sottu à lu capu durmendu… è l'aceddi cantani… sò accolti tutti quanti in a selva scura… u spaventu figuratu da sta rota chì ghjira… hè nera com'è u dolu di l'omu nigatu da l'omu… hè nera com'è a niquizia chì offendi a preda nucenti… hè nera com'è a morti priva di a so sipultura… è l'aceddi cantani… cantani… cantani… è bulani à capu in sù… si tracciani versu u locu dundi nasci u lumu… è c'insegnani… alzetivi… alzetivi… fighjuleti… fighjuleti… fighjuleti…"
"I'm beginning to see the light" cantava Duke Ellington accumpagnatu da a trumbetta di Louis Armstrong. Sò in traccia di principià à veda u lumu. Hè un lumu da ogni natu, chì splendi à chì brama di truvallu. È, chì l'hà trovu, a dici à l'altri, à tutti l'altri. Semu in u listessu labirintu, cumpostu di molti stradi è crucivii. Di scelti. Di scontri. Frateddi di a listessa cunfraterna dundi mai si compii d'imparà. Cunfraterna dundi a porta à quandu hè aparta, à quandu hè chjusu. Una porta ùnica, chì ghjova à i vivi da entra è par dundi i morti èscini, dopu ad avè lasciatu i so vistighi. Vistighi ùtuli da chì veni à daretu. Vistighi di mimoria, segni di focu, chì lùcini in l'oscura vaddi dundi l'umani sò tanti volti dispirati. Ed hè quand'eddi scèndini à u più fondu di l'abissu ch'eddi tròvani l'innaspittata energia da acquistà a spiranza, cibu spirituali indispinsèvuli à un indivìduu quant'è à un pòpulu, d'alzassi è di spannassi.
Dici a voci antica : "Ùn ghjudicà a to vita in tal òpara finita". Mi sò sempri ammiraculatu di l'astutezza fonda di sti paroli. U ghjudiziu hè mutu. Veni à dì chì à ghjudicà l'òpara di un omu, bisognu ad aspittà ch'eddu murissi, è tandu sò l'altri chì poni fà u ghjudiziu. In u me wviaghju massònicu, quandu u principianti hà compiu a so imparera è acquistatu i cunniscenzi ùtuli, accedi à u sicondu gradu medienti un parcorsu di cinqui viaghji. È mi ramentu u dettu corsu : u mondu hè fattu à scala, à chì codda à chì fala. Par pudè falà, ch'edda fussi da a prima o da a quinta scalina, ci voli nanzi ad essa cuddatu. È quandu a parsona hè cuddata, bisogna ch'edda pudissi vultà in daretu da ramintassi a strada fatta è, màsimu, da cunnòsciasi. Facciu a me ghjirata, coddu nantu à a prima scalina, abbadu, è voltu in terra ; facciu in modu cumpagnu cù a siconda scalina, a terza, a quarta è a quinta. A quinta scalina hè bianca, sìmbulu di a trasparenza, di a larghezza di manu è di a brama di parfizzioni. L'attrazzu cunfidatu hè a cazzola. A cazzola ghjova da piglià u pastonu, da adunì i petri, da aparinà, da alliscià. Ma a quinta scalina pò ancu essa, à contu meiu, u locu di l'imaghjinazioni fertili di l'omu, di a so fantasia, di l'omu chì si metti à i rìsichi di sparghja par aria a sustanza stessa di a so vita, di a so intilighjenza, di u so sapè, di u so amori. Di a so vuluntà di trasmetta issu qualcosa chì li primura. È di u qualtantu chì li tocca ni lampa à u firmamentu u di bonu. Persuasu, cù raghjoni, chì ni firmarà una parti chì darà u fruttu bonu in calchì locu. È quissa l'òpara ùn hè mai compia. Hè sempri in traccia. Tuttugnunu ricevi a cazzola chì hè, di u puntu di vista simbòlicu, a lingua chì ci pirmetti l'infurmazioni è a cumunicazioni. L'infurmazioni corri com'è u fùlgaru. A cumunicazioni inveci và pianamenti è bè. Ùn ci voli micca à cunfonda l'infurmazioni è a cumunicazioni. A lingua ghjova da cumunicà l'infurmazioni. Ma pirmetti chì a cumunicazioni si fessi trà a ghjenti, ed hè par via di quissa ch'edda hè ùtuli da essa.
U fini di l'omu hè d'essa umanu. È par essa umanu, o vulè o ùn vulè, ci voli ad essa. Ad essa omu. Lacu l'òpara in cazzola. L'òpara ancu à compia. È a cazzola sempri repia. S'e socu capaci d'amà senza misura, tandu pudaraghju dì simpliciamenti, ad alta voci : socu cuntenti ; è sta cuntintizia mi sarà bastèvuli chì sarà spartuta. Trasmetta hè spannà, sparghja è sparta. A cazzola, veni à dì ogni sturmentu d'arti, hè òpara cumuna di spannera, di sparghjera è di spartera d'umanità. Quì. Avà. Ogni locu. Fidu à a virità, è ribeddu sempri, à latu à a me ghjenti, da ricurdammi chì l'òmini sò pòpuli, è chì ogni parsona hè surgenti di cultura.